Cà gai leo - Loài cây có tác dụng chữa bệnh hiệu quả

Cà gai leo, với tên khoa học là Solanum procumbens, là một loại thảo dược quen thuộc trong y học cổ truyền Việt Nam. Cà gai leo không chỉ được biết đến với những công dụng chữa bệnh hiệu quả mà còn là một phần quan trọng trong nhiều bài thuốc dân gian.

Cây cà gai leo là gì?

Cây cà gai leo là một loại cây leo nhỡ, thường phát triển với chiều dài trung bình từ 60 đến 100 cm và có nhiều nhánh. Lá của cây có màu xanh, mọc so le và có hình dáng trứng hoặc thuôn dài. 

Phần gốc của lá có hình lưỡi rìu hoặc hơi tròn, trong khi mặt dưới của lá có nhiều lông mềm, màu trắng và không bị nhám. Mặt trên của lá lại có gai, tạo nên sự đặc trưng riêng biệt cho loại cây này. Cà gai leo thường ra hoa từ tháng 4 đến tháng 9 và kết quả vào khoảng tháng 9 đến tháng 12.

Quả của cây cà gai leo có hình cầu, bóng và màu đỏ, với đường kính khoảng từ 7 đến 9 mm. Hạt của quả có màu vàng nhạt, hình dạng giống như hình đĩa với kích thước khoảng 3 x 2 mm. Những cây cà gai leo có nhiều gai thường có cành xòe rộng, tạo nên hình dáng hấp dẫn.

Cà gai leo được coi là một loại thảo dược quý trong y học cổ truyền, với vị hơi the và tính ấm. Loại cây này nổi tiếng với khả năng giải độc gan, và đã được ghi nhận trong y học cổ truyền về công dụng hỗ trợ ổn định tế bào gan và tăng cường chức năng gan. 

Ngày nay, các nghiên cứu hiện đại đã chỉ ra rằng cà gai leo chứa nhiều hoạt chất có lợi cho gan, đặc biệt là khả năng hỗ trợ điều trị viêm gan B hiệu quả. Cây này được chú ý vì những hoạt chất kháng virus viêm gan B mạnh mẽ có trong nó. 

Nhiều nghiên cứu cho thấy, chỉ sau 6 đến 8 tháng sử dụng nước sắc từ cây cà gai leo liên tục, tình trạng bệnh nhân có thể chuyển sang âm tính. Việc phân loại cà gai leo cũng rất đa dạng:

• Dựa vào màu sắc hoa, cà gai leo được chia thành hai loại: cà gai leo hoa trắng và cà gai leo hoa tím. Cà gai leo hoa trắng có thân nhỏ hơn, thường được sử dụng trong ngành dược phẩm để chế biến thuốc, trong khi loại hoa tím thường có thân lớn hơn và ít được sử dụng, chủ yếu trồng làm hàng rào.
• Dựa theo vùng miền, cà gai leo có thể được phân thành cà gai leo miền Trung, với thân cây cằn cỗi và màu nâu đất cứng cáp, và cà gai leo miền Bắc và miền Nam thường có màu xanh, thân to, dễ trồng và dễ chăm sóc.
• Dựa theo đặc điểm tính chất, cây có thể được phân loại thành cà gai leo khô và cà gai leo tươi.

Cà gai leo chứa một số thành phần hóa học quan trọng như flavonoid, saponin, sterol, acid amin và alkaloid. Bên cạnh đó, lá và rễ của cây cũng chứa nhiều dược tính quý, chẳng hạn như solamnia A, solamnia B, glycoalkaloid, cholesterol và dihydro lanosterol. 

Chính vì vậy, cà gai leo đã được sử dụng rộng rãi trong nhiều bài thuốc chữa bệnh, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người.

Công dụng của cà gai leo

Như đã đề cập trước đó, cây cà gai leo mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Phần thường được sử dụng để điều trị bệnh là rễ (thích gia căn) và dây (thích gia đằng). Tất cả các bộ phận của cây, bao gồm rễ, cành lá và quả, đều có thể được thu hoạch quanh năm. 

Sau khi thu hái, chúng sẽ được rửa sạch, thái nhỏ, rồi phơi hoặc sấy khô để sắc uống, hoặc có thể sử dụng khi còn tươi. Thành phần hóa học chính trong rễ cà gai leo bao gồm alcaloid, tinh bột và flavonoid, trong khi dây cây cũng chứa alcaloid. 

Cà gai leo được ứng dụng trong điều trị nhiều bệnh như phong thấp, sâu răng, đau nhức gân xương, cảm cúm, ho, ho gà, và dị ứng. Ngoài ra, cây cũng có tác dụng trong việc chữa trị rắn độc cắn, giải độc rượu, bia và chống say tàu xe. 

Hiện nay, các nghiên cứu đã chứng minh rằng cà gai leo có khả năng hỗ trợ điều trị viêm gan virus, xơ gan và cả ung thư gan. Liều dùng thông thường là từ 16 đến 20 gram dưới dạng thuốc sắc.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng cà gai leo đặc biệt hiệu quả trong việc điều trị viêm gan, đặc biệt là viêm gan B mạn tính thể hoạt động. Đây là một hướng đi đầy hứa hẹn, đặc biệt trong bối cảnh thuốc tây cho bệnh này thường có giá thành cao và đi kèm với nhiều tác dụng phụ. 

Cà gai leo còn có tác dụng nhanh chóng giảm các triệu chứng lâm sàng như mệt mỏi, đau tức vùng hạ sườn phải, nước tiểu vàng và vàng da. Điều đáng chú ý là loại thuốc này không gây ra tác dụng phụ không mong muốn trong các thử nghiệm thực nghiệm và lâm sàng.

Các hoạt chất trong cà gai leo, đặc biệt là glycoalcaloid, có tác dụng làm chậm quá trình xơ gan và giảm mức độ xơ ở giai đoạn sớm. Nhiều nghiên cứu từ năm 1987 đến 2000 tại Viện Dược Liệu Trung ương đã chỉ ra rằng cà gai leo có khả năng ức chế quá trình xơ gan. 

Hai nghiên cứu đáng chú ý là “Nghiên cứu tác dụng ức chế quá trình xơ của cà gai leo trên mô hình gây xơ gan” và “Nghiên cứu công dụng trên collagenase của cà gai leo” đã công bố hiệu quả rõ rệt của cây trong việc ngăn chặn xơ gan.

Dịch chiết từ toàn bộ cây cà gai leo cũng cho thấy tác dụng chống oxy hóa mạnh mẽ. Nó có khả năng chống viêm và giảm tổn thương do oxy hóa ở gan, giúp bảo vệ gan khỏi các tác nhân có hại. 

Trong nghiên cứu của Tiến sĩ Nguyễn Thị Bích Thu và các cộng sự, dịch chiết toàn phần từ cà gai leo cùng glycoalcaloid đều cho thấy tác dụng chống oxy hóa đáng kể, với tỷ lệ tương ứng là 47,5% và 38,1%.

Ngoài ra, dịch chiết cà gai leo đã được chứng minh có khả năng ức chế một số dòng tế bào ung thư do virus gây ra, chẳng hạn như tế bào ung thư gan (Hep 3B, PLC/PRF) và ung thư cổ tử cung. 

Nó còn có khả năng ức chế các gen gây ung thư do virus. Rất nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng cà gai leo có hiệu quả cao trong việc điều trị bệnh gan. Cây giúp kích thích quá trình tái sinh tế bào gan, có tác dụng chống viêm mạnh mẽ và hỗ trợ hạ men gan hiệu quả.

Từ những kết quả nghiên cứu trên, có thể thấy rằng cà gai leo là một trong những dược liệu được nghiên cứu kỹ lưỡng với nhiều công dụng hỗ trợ điều trị bệnh viêm gan, ngăn ngừa xơ gan tiến triển, hạ men gan, giải độc và bảo vệ gan hiệu quả.

Các bài thuốc từ cà gai leo

Trong y học cổ truyền, cà gai leo được biết đến với vị hơi the và tính ấm. Dù có một chút độc tính, cây này lại mang lại nhiều tác dụng quý báu như tán phong thấp, giảm đau lưng và nhức xương, tiêu độc, tiêu đờm, trừ ho, cầm máu, và hỗ trợ điều trị các vấn đề liên quan đến gan như viêm gan, xơ gan và gan nhiễm mỡ. 

Chữa viêm gan và xơ gan, hỗ trợ chống tế bào ung thư: Sử dụng 30g cà gai leo (bao gồm thân, rễ và lá), 10g cây dừa cạn, và 10g cây chó đẻ răng cưa (diệp hạ châu). Tất cả nguyên liệu được sao vàng và sắc uống hàng ngày.

Chữa tê thấp, đau lưng và nhức mỏi: Kết hợp 10g cà gai leo, 10g dây gấm, 10g thổ phục linh, 10g kê huyết đằng, và 10g lá lốt. Sao vàng và sắc uống một thang mỗi ngày, liên tục từ 10 đến 30 thang.

Chữa ho gà và suyễn: Dùng 10g cà gai leo, 10g thiên môn, và 10g mạch môn. Sắc thuốc và chia làm 3 lần uống trong ngày.

Điều trị cảm cúm, bệnh dị ứng, ho gà, đau lưng, và thấp khớp: Liều dùng là 16-20g rễ hoặc thân lá cà gai leo sắc uống hàng ngày.

Giải rượu: Cà gai leo rất hiệu quả trong việc chữa ngộ độc rượu. Sắc 100g cà gai leo khô với 400ml nước cho đến khi còn 150ml, uống trong ngày khi thuốc còn ấm. Hoặc hãm 50g cà gai leo khô với nước sôi để cho người say rượu uống thay nước, dùng cho đến khi tỉnh rượu.

Chữa ho do viêm họng: Sử dụng 15g rễ hoặc thân và lá cà gai leo, kết hợp với 30g lá chanh, sắc uống làm 2 lần trong ngày khi thuốc còn ấm. Áp dụng trong 5-7 ngày.

Hỗ trợ điều trị các bệnh về gan (viêm gan B, xơ gan...): Dùng 35g rễ hoặc thân lá cà gai leo, sắc với 1 lít nước, cho đến khi còn 300ml, chia uống 3 lần trong ngày, giúp hạ men gan và giải độc gan hiệu quả.

Đối với những người mắc viêm gan B, những bệnh nhân đang điều trị thuốc kháng virus nhưng chưa thấy hiệu quả, hay những người có men gan cao, mỡ máu, hoặc gặp phải vấn đề về chức năng gan do nhiều nguyên nhân khác nhau, cũng như những ai thường xuyên tiếp xúc với rượu bia, có thể sử dụng cà gai leo đúng cách với liều lượng 40g cà gai leo hãm nước sôi hoặc sắc uống.

Có thể kết hợp với mật nhân và cây xạ đen với liều lượng:

• Cà gai leo: 30g
• Cây mật nhân: 10g
• Cây xạ đen: 30g

Các vị thuốc này được rửa sạch rồi sắc hoặc hãm với 1,5 lít nước, đun sôi nhỏ lửa thêm khoảng 10 phút. Nước thuốc sau khi chắt ra nên được uống nóng để tăng thêm hương vị.

Từ những công dụng nổi bật trên, có thể thấy cà gai leo là một thảo dược quý, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người và được áp dụng rộng rãi trong y học cổ truyền.

Những lưu ý khi sử dụng cà gai leo

Mặc dù cà gai leo mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, nhưng không phải ai cũng phù hợp để sử dụng loại thảo dược này. Dưới đây là những trường hợp nên tránh uống cà gai leo:

• Trẻ em dưới 5 tuổi: Hệ tiêu hóa và miễn dịch của trẻ nhỏ còn chưa hoàn thiện, nên việc sử dụng thảo dược có thể gây ra những phản ứng không mong muốn.
• Phụ nữ mang thai: Cà gai leo có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của mẹ và thai nhi, do đó, các bà bầu nên hạn chế sử dụng.
• Người bị huyết áp thấp: Việc tiêu thụ cà gai leo có thể làm giảm huyết áp thêm, dẫn đến các vấn đề về sức khỏe.
• Người mắc bệnh thận: Những người có vấn đề về thận nên thận trọng khi sử dụng thảo dược này, vì có thể gây thêm gánh nặng cho cơ quan này.
• Người đang trong quá trình điều trị theo chỉ định của bác sĩ: Nếu bạn đang điều trị bệnh và có phác đồ điều trị rõ ràng từ bác sĩ, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi thêm cà gai leo vào chế độ ăn uống của mình.

Cà gai leo là một loại thảo dược quý, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe và được ứng dụng rộng rãi trong y học cổ truyền. Việc trồng và sử dụng cà gai leo không chỉ giúp bạn có được một nguồn dược liệu sẵn có mà còn góp phần nâng cao sức khỏe cho bản thân và gia đình.