Cây sâm đất - Thực phẩm bổ dưỡng cho người mới ốm dậy

Cây sâm đất, còn được biết đến với tên gọi khác là sâm bố chính, là một loại cây quen thuộc trong y học cổ truyền Việt Nam. Với nhiều đặc điểm nổi bật và công dụng đa dạng, cây sâm đất không chỉ là thực phẩm bổ dưỡng mà còn là một vị thuốc quý giá. 

Đặc điểm của cây sâm đất

Cây sâm đất, thuộc họ thực vật thân thảo, là một loài cây đặc trưng với khả năng sinh trưởng mạnh mẽ trong môi trường tự nhiên. Xuất xứ từ Tân Cương, Trung Quốc, cây sâm đất đã được du nhập và trồng phổ biến ở nhiều địa phương, đặc biệt là tại Lào Cai và một số tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam. 

Củ của cây sâm đất không chỉ có giá trị dinh dưỡng cao mà còn được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như Hoàng Sin Cô, khoai sâm, địa tàng thiên, hay Yacon. Về hình dáng, củ sâm đất có vẻ ngoài tương tự như củ khoai lang, nhưng lại nổi bật với phần ruột bên trong có màu trắng trong hoặc vàng nhạt. 

Một điểm đặc biệt khiến củ sâm đất trở nên hấp dẫn là mùi thơm dễ chịu, gợi nhớ đến hương vị của nhân sâm. Mùi thơm này không chỉ làm tăng giá trị ẩm thực mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe.

Cây sâm đất có thân cao, thường từ 0,5 đến 1 mét, với các lá to, có hình dạng giống như trái tim. Những chiếc lá này có màu xanh đậm, giúp cây thực hiện quá trình quang hợp hiệu quả. Hoa của cây sâm đất có hình dáng gần giống như hoa hướng dương nhưng kích thước nhỏ hơn nhiều. 

Chúng thường mọc thành cụm và có màu vàng sáng, tạo nên vẻ đẹp rực rỡ cho cây khi nở hoa. Một trong những đặc điểm nổi bật của cây sâm đất là khả năng chống chịu tốt với sâu bệnh cũng như điều kiện khắc nghiệt như hạn hán. 

Nhờ vào sức sống mạnh mẽ này, cây sâm đất có thể được trồng ở hầu hết các khu vực, miễn là không có thời tiết quá lạnh, điều này giúp cây phát triển tốt và cho củ chất lượng cao.

Đối với câu hỏi về số loại của cây sâm đất, có thể phân chia thành hai loại chính: đầu tiên là những củ màu đỏ mọc gần mặt đất, thường được để lại làm giống cho mùa vụ sau; thứ hai là những củ lớn hơn nằm sâu dưới đất, chính là phần củ mà người dân sử dụng để chế biến món ăn.

Quy trình thu hái, bộ phận sử dụng của cây sâm đất

Cây sâm đất có nguồn gốc xuất xứ từ Trung Mỹ, nơi có điều kiện khí hậu và đất đai phù hợp cho sự phát triển của loài cây này. Sau khi được du nhập vào Việt Nam vào khoảng năm 1909, sâm đất nhanh chóng thích nghi và phát triển mạnh mẽ trong môi trường tự nhiên, đặc biệt là ở các vùng nhiệt đới.

Tại Việt Nam, cây sâm đất có mặt khắp các tỉnh thành, từ miền Bắc đến miền Nam, nhưng phân bố nhiều nhất ở các tỉnh trung du và miền núi. Ở những khu vực này, người dân thường sử dụng cây sâm đất như một loại thực phẩm bổ dưỡng trong bữa ăn hàng ngày. 

Không chỉ vì giá trị dinh dưỡng cao, sâm đất còn là nguồn thực phẩm tự nhiên dễ tìm và dễ chế biến. Ngoài ra, tại Trung Quốc, củ sâm đất được chế biến thành các sản phẩm thuốc bổ, góp phần vào nền y học cổ truyền nơi đây.

Một điểm thú vị khác về cây sâm đất là khả năng chăm sóc dễ dàng. Cây không chỉ có giá trị dinh dưỡng mà còn được yêu thích nhờ vào vẻ đẹp của hoa. Những bông hoa nhỏ xinh với màu sắc phớt hồng tạo nên cảnh quan hấp dẫn, khiến cây sâm đất trở thành một lựa chọn phổ biến để làm cây cảnh trong vườn hoặc trong nhà.

Bộ phận sử dụng

Cây sâm đất là một loại thực vật có thể sử dụng toàn bộ, bao gồm lá, thân và củ. Mỗi bộ phận đều có những giá trị dinh dưỡng và dược tính riêng, phục vụ cho nhiều mục đích khác nhau trong chế biến thực phẩm và y học.

• Lá sâm đất: Thường được sử dụng trong các món canh, giúp tăng cường hương vị và cung cấp thêm chất dinh dưỡng.
• Thân cây: Có thể chế biến thành nhiều món ăn ngon và bổ dưỡng.
• Củ sâm đất: Là phần được yêu thích nhất, có thể được nấu chín, hấp hoặc phơi khô để làm thuốc bổ và hỗ trợ điều trị ho.

Cách thu hái

Với đặc tính ưa ẩm và cần nhiều ánh sáng, cây sâm đất rất dễ trồng và phát triển. Bạn có thể thu hoạch cây sâm đất quanh năm, mang lại nguồn thực phẩm tươi ngon cho gia đình. 

Sau khi thu hái, cây có thể được sử dụng ngay để nấu canh hoặc chế biến món ăn khác. Nếu không sử dụng ngay, củ sâm đất có thể được phơi khô và bảo quản để dùng dần, đặc biệt trong các bài thuốc bổ trợ cho sức khỏe.

Ngoài việc dùng để nấu ăn, cây sâm đất còn có thể được trồng trong các chậu kiểng, trở thành một món quà thiên nhiên tươi đẹp cho không gian sống. Những bông hoa nhỏ phớt hồng không chỉ mang lại vẻ đẹp cho khu vườn mà còn làm phong phú thêm cuộc sống hàng ngày của gia đình bạn.

Giá trị dinh dưỡng của cây sâm đất

Cây sâm đất không chỉ nổi bật với những công dụng chữa bệnh mà còn được biết đến với giá trị dinh dưỡng phong phú. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng cây sâm đất chứa nhiều thành phần dưỡng chất cần thiết cho sức khỏe con người, góp phần nâng cao thể trạng và phòng ngừa bệnh tật.

Theo các nghiên cứu, thành phần dinh dưỡng chính trong sâm đất bao gồm hoạt chất pectin, potassium nitrate (nitrat kali), tannins, punarnavine, boerhavia acid, phlobaphene cùng với các vitamin thiết yếu như A và C. Các dưỡng chất này không chỉ giúp tăng cường sức đề kháng cho cơ thể mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì các chức năng sinh lý bình thường. 

Cụ thể, vitamin A có tác dụng cải thiện thị lực và tăng cường sức khỏe da, trong khi vitamin C là một chất chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ tế bào khỏi sự tấn công của gốc tự do và hỗ trợ quá trình hấp thu sắt.

Phần rễ của cây sâm đất cũng chứa dược chất alkaloid, trong đó có hoạt tính punarnavine với nồng độ khoảng 0.01%. Punarnavine được biết đến với nhiều công dụng dược lý, bao gồm khả năng chống viêm, giảm đau, và tăng cường sức khỏe tổng thể. Bên cạnh đó, các hợp chất khác như tinh bột, chất dầu dễ bay hơi, và nitrat kali cũng có mặt trong sâm đất, đóng góp vào giá trị dinh dưỡng của cây.

Tinh bột trong sâm đất là nguồn năng lượng dồi dào cho cơ thể, giúp cung cấp năng lượng cần thiết cho các hoạt động hàng ngày. Chất dầu dễ bay hơi cũng có vai trò quan trọng trong việc tăng cường sức khỏe đường tiêu hóa và hỗ trợ quá trình trao đổi chất.

Ngoài ra, tannins và phlobaphene trong cây sâm đất có khả năng kháng viêm, làm dịu các triệu chứng khó chịu do các bệnh lý gây ra. Những hợp chất này cũng hỗ trợ quá trình hồi phục vết thương và tăng cường sức khỏe hệ tiêu hóa.

Các bài thuốc kinh nghiệm từ cây sâm đất

Cây sâm đất từ lâu đã được biết đến với nhiều bài thuốc quý giá trong dân gian. Dưới đây là một số công thức chữa bệnh từ sâm đất mà bạn có thể tham khảo, cùng với những điều cần lưu ý khi sử dụng:

Bồi bổ cơ thể

Cây sâm đất có tác dụng rất tốt trong việc bồi bổ sức khỏe cho những người bị suy nhược, ra nhiều mồ hôi, hoặc huyết áp tăng cao đột ngột. Để thực hiện, bạn có thể dùng lá sâm đất tươi hoặc lá đã phơi khô, nấu với nước và uống hàng ngày để cải thiện tình trạng sức khỏe.

Giảm đau nhức xương khớp

Sâm đất có khả năng giảm đau và tiêu viêm, đặc biệt hiệu quả trong việc điều trị tình trạng đau và sưng khớp. Bạn chỉ cần dùng lá, rễ, và củ của cây sâm đất để đun nước uống mỗi ngày để cảm nhận sự khác biệt.

Làm mát gan

Để giúp làm mát gan, bạn có thể sử dụng lá sâm đất để nấu canh hoặc củ sâm đất để ngâm rượu uống. Những món ăn này không chỉ ngon miệng mà còn rất bổ dưỡng cho cơ thể.

Điều trị các bệnh về da

Sử dụng lá và rễ sâm đất để đun nước uống có thể hỗ trợ điều trị các vấn đề về da. Phần bã sau khi đun có thể được dùng để đắp lên vùng da bị tổn thương. Đối với tình trạng mụn nhọt, bạn có thể ngâm hạt quả sâm đất với nước, sau đó dùng hỗn hợp này để đắp lên khu vực bị mụn. Liều dùng khuyến nghị là từ 10 đến 25 gram khô mỗi ngày.

Trị sỏi thận và sỏi bàng quang

Cây sâm đất cũng có thể giúp hỗ trợ điều trị sỏi thận và sỏi bàng quang. Bạn có thể sử dụng sâm đất theo dạng thuốc sắc hoặc tán thành bột để pha như trà. Liều lượng khuyến nghị là khoảng 10 gram sâm đất pha với 1 lít nước sôi.

Nấu canh rau sâm đất trong những ngày nóng

Rau sâm đất có thể được sử dụng để chế biến thành các món ăn ngon, đặc biệt là trong những ngày hè oi ả. Bạn có thể ăn sống, luộc và chấm với nước mắm, hoặc nấu canh. Một món ăn phổ biến là nấu sâm đất với tôm, mang lại hương vị ngọt ngào và thanh mát. Sâm đất khi nấu với tôm không chỉ tạo ra món ăn thơm ngon mà còn rất bổ dưỡng.

Để thực hiện món canh sâm đất với tôm, bạn có thể làm theo các bước sau:

• Chuẩn bị nguyên liệu: Chọn những lá sâm đất tươi ngon, rửa sạch và để ráo nước. Tôm tươi cũng cần được rửa sạch, bóc vỏ và bỏ đầu, sau đó giã nhỏ.
• Ướp tôm: Tôm sau khi làm sạch được ướp với các gia vị như hành, tiêu, tỏi và hạt nêm trong vài phút để thấm đều gia vị.
• Nấu canh: Đun nóng dầu ăn trong nồi, cho tôm vào xào cho đến khi dậy mùi thơm. Tiếp theo, thêm nước dùng vào nồi và đun sôi. Cuối cùng, cho rau sâm đất vào nấu chín, nêm nếm gia vị cho vừa ăn rồi tắt bếp.

Cây sâm đất không chỉ là một nguồn thực phẩm bổ dưỡng mà còn có nhiều công dụng chữa bệnh hữu ích. Tuy nhiên, khi sử dụng, bạn nên tham khảo ý kiến chuyên gia để đảm bảo an toàn và hiệu quả cho sức khỏe của mình.

Cây sâm đất là một loại dược liệu quý giá, với nhiều công dụng cho sức khỏe con người. Việc trồng và chăm sóc cây sâm đất không chỉ giúp cải thiện sức khỏe mà còn làm phong phú thêm bữa ăn hàng ngày với những món ăn bổ dưỡng.