Ngũ gia bì chân chim - Lưu ý khi sử dụng để chữa bệnh

Ngũ gia bì chân chim, một loại dược liệu quý giá trong y học cổ truyền Việt Nam, đã từ lâu được biết đến với nhiều tác dụng nổi bật cho sức khỏe. Với những đặc điểm sinh học độc đáo cùng những hợp chất có lợi, cây ngũ gia bì chân chim không chỉ góp phần làm phong phú thêm kho tàng thảo dược Việt mà còn mang lại những giải pháp hiệu quả trong việc điều trị nhiều bệnh lý phổ biến.

Cây ngũ gia bì chân chim có đặc điểm gì?

Cây ngũ gia bì, còn được gọi là ngũ gia bì gai hay xuyên gia bì, có tên khoa học là Acanthopanax aculeatus Seem. và thuộc họ Nhân sâm (Araliaceae). Đây là một loại cây bụi có chiều cao từ 1 đến 7 mét, với những cành vươn dài có chứa nhiều gai nhọn.

Lá của cây ngũ gia bì có hình dạng kép chân chim, mọc theo kiểu so le. Mỗi cụm lá thường bao gồm từ 3 đến 5 lá (thường gặp nhất là 3 lá), có hình bầu dục hoặc thuôn dài, với đầu lá nhọn. 

Cả hai mặt của lá đều nhẵn và có màu sắc sẫm bóng. Mép lá có khía răng lớn, trong khi gân lá cũng có những gai nhỏ. Điều này không chỉ tạo ra vẻ ngoài độc đáo mà còn là yếu tố bảo vệ cho cây trước các loài ăn cỏ.

Cụm hoa của cây mọc ở đầu cành, với cuống hoa dài khoảng 4 cm. Hoa có màu trắng lục và cánh hoa hình tam giác, tạo nên những chùm hoa đẹp mắt khi nở. Quả của cây ngũ gia bì mang hình dáng cầu dẹt và khi chín sẽ có màu đen, bên trong chứa hai hạt. 

Phần bộ phận có tác dụng được sử dụng chủ yếu là vỏ rễ hoặc vỏ thân cây, chúng được biết đến với nhiều công dụng trong y học cổ truyền.

Một số loại ngũ gia bì phổ biến

Ngũ gia bì là một loại cây không chỉ nổi bật về giá trị thẩm mỹ mà còn được biết đến với nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Trên thị trường hiện nay, có một số giống ngũ gia bì phổ biến được ưa chuộng không chỉ vì hình dáng độc đáo mà còn vì các đặc tính riêng biệt của chúng. 

Ngũ gia bì gai

Đây là giống cây đã được mô tả ở trên. Điểm đặc trưng là mép lá xuất hiện nhiều gai sắc nhọn. Loại cây này thường được sử dụng trong y học cổ truyền với các bài thuốc thông thường, giúp cải thiện sức khỏe và điều trị nhiều loại bệnh.

Ngũ gia bì cẩm thạch

Đây là một giống cây thuộc họ ngũ gia bì nhưng có màu sắc lá đặc biệt, thường có sắc xanh pha lẫn các vân trắng hoặc vàng. Chính vì vẻ đẹp và sự độc đáo này, cây ngũ gia bì cẩm thạch rất được ưa chuộng để trang trí trong nhà, đặc biệt là trong phòng khách, tạo không gian sống thêm phần sinh động và tươi mới.

Ngũ gia bì hương

Hay còn được biết đến với tên gọi tế trụ gia bì, đây là một loại thực vật có thể cao lên đến vài mét. Loại cây này không chỉ nổi bật về hình dáng mà còn được xem là một trong những loại dược liệu quý giá cần được bảo tồn. Ngũ gia bì hương được sử dụng trong nhiều bài thuốc và có tác dụng tích cực trong việc nâng cao sức khỏe.

Cây ngũ gia bì có tác dụng gì?

Cây ngũ gia bì, từ lâu đã được sử dụng trong nền y học cổ truyền, hiện nay đang thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học nhờ vào những nghiên cứu chứng minh về tác dụng bảo vệ sức khỏe của nó. Dưới đây là một số tác dụng nổi bật của cây ngũ gia bì mà mọi người có thể tham khảo:

Chữa đau nhức xương khớp

Trong y học cổ truyền, ngũ gia bì được biết đến với vị đắng, cay, và tính ôn, có tác dụng quy vào ba kinh chính là can, phế, và thận. Với công dụng khu phong, lợi thấp, mạnh gân xương, và thư giãn cơ bắp, ngũ gia bì thường được sử dụng để điều trị các bệnh lý liên quan đến xương khớp như đau lưng, mỏi gối và đặc biệt là tình trạng trẻ em chậm biết đi. 

Đây chính là một trong những ứng dụng phổ biến nhất của ngũ gia bì trong việc nâng cao sức khỏe xương khớp, giúp cơ thể linh hoạt hơn. Ngoài ra, ngũ gia bì còn giúp làm mềm cơ, thư giãn các nhóm cơ, từ đó giảm thiểu cơn đau nhức ở cơ xương khớp, mang lại cảm giác dễ chịu hơn cho người sử dụng.

Giúp giảm mệt mỏi, an thần

Một trong những tác dụng quan trọng khác của ngũ gia bì là khả năng chống lại tình trạng mệt mỏi. Cây này có thể tăng cường sức chịu đựng của cơ thể trước các điều kiện như thiếu oxy và nhiệt độ cao. Nguyên nhân là do ngũ gia bì giúp điều tiết nội tiết tố, cân bằng hồng cầu, bạch cầu và huyết áp, giúp cơ thể duy trì trạng thái ổn định hơn.

Ngũ gia bì cũng được biết đến với tác dụng an thần hiệu quả, nhờ khả năng điều tiết sự cân bằng giữa các quá trình ức chế và hưng phấn trong hệ thần kinh trung ương. Điều này rất hữu ích cho những người thường xuyên cảm thấy lo âu, căng thẳng, hoặc gặp khó khăn trong việc thư giãn.

Tác dụng lên hệ miễn dịch

Cây ngũ gia bì có tác dụng mạnh mẽ trong việc tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể. Nó giúp nâng cao khả năng thực bào của các tế bào nội mô, đẩy nhanh quá trình hình thành kháng thể để chống lại các vi sinh vật gây hại. 

Ngũ gia bì cũng có khả năng kháng virus và tế bào ung thư, đồng thời điều chỉnh hoạt động miễn dịch. Ngoài ra, cây còn có tác dụng kháng viêm, hiệu quả đối với cả viêm cấp tính và mạn tính.

Đuổi muỗi, làm sạch không khí

Ngũ gia bì còn nổi tiếng với công dụng đuổi muỗi. Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận khả năng này, và nhiều người dân ở các khu vực ẩm thấp thường trồng ngũ gia bì quanh nhà hoặc trong vườn, không chỉ để trang trí mà còn để xua đuổi muỗi một cách tự nhiên và hiệu quả.

Theo các nghiên cứu, ngũ gia bì có khả năng chống ô nhiễm và điều hòa khí hậu, đặc biệt là loại bỏ khí độc Formaldehyd trong không khí. Việc trồng nhiều cây ngũ gia bì tại các bậc cửa ra vào hoặc không gian sống sẽ mang lại sự thay đổi rõ rệt trong chất lượng không khí, tạo ra một môi trường trong lành hơn cho con người.

Một số bài thuốc được sử dụng từ cây ngũ gia bì

Cây ngũ gia bì không chỉ nổi bật với các tác dụng chữa bệnh mà còn là thành phần quan trọng trong nhiều bài thuốc truyền thống. Dưới đây là một số bài thuốc từ cây ngũ gia bì, mang lại hiệu quả trong việc điều trị các vấn đề sức khỏe khác nhau:

Chữa đau nhức người, đau lưng, đau xương khớp

Một trong những bài thuốc phổ biến từ cây ngũ gia bì là ngâm rượu. Để thực hiện, bạn cần 100g ngũ gia bì đã sao vàng, ngâm trong 1 lít rượu trắng với nồng độ khoảng 30 độ. Sau khi ngâm, để hỗn hợp này khoảng 10 đến 15 ngày, thỉnh thoảng lắc đều để đảm bảo các tinh chất trong cây hòa quyện vào rượu. 

Mỗi tối trước khi đi ngủ, bạn có thể uống khoảng 30ml rượu ngâm này. Bài thuốc này giúp giảm đau nhức toàn thân, hỗ trợ cải thiện tình trạng đau lưng và các vấn đề liên quan đến xương khớp, mang lại cảm giác thoải mái cho người sử dụng.

Chữa tay chân run không cầm nắm được

Đối với tình trạng tay chân run rẩy, khó cầm nắm, bài thuốc từ ngũ gia bì kết hợp với các thảo dược khác rất hiệu quả. Bạn cần chuẩn bị 30g ngũ gia bì, 24g ngưu tất, 24g thạch hộc, 6g nhục quế và 3g gừng.

Các thành phần này được sắc lấy nước để uống. Bài thuốc này không chỉ giúp cải thiện tình trạng run tay chân mà còn tăng cường sức khỏe tổng thể, giúp cơ thể trở nên dẻo dai hơn.

Chữa sưng đau các khớp kéo dài gây hạn chế vận động khớp

Khi gặp phải tình trạng sưng đau khớp kéo dài, bài thuốc từ cây ngũ gia bì có thể giúp giảm đau và cải thiện khả năng vận động. Công thức bao gồm 16g ngũ gia bì, 16g trinh nữ, 16g bưởi bung, 20g tục đoạn, 16g lá ngải và 16g cát căn. 

Các vị thuốc này được sắc cùng với nước và chia thành 2 lần uống trong ngày. Với công dụng kháng viêm và giảm đau, bài thuốc này sẽ giúp bạn cải thiện đáng kể tình trạng sưng đau khớp.

Mạnh gân cốt trị chứng mềm yếu gân xương, trẻ chậm biết đi, liệt dương

Cây ngũ gia bì cũng được sử dụng để trị chứng mềm yếu gân xương, tình trạng trẻ chậm biết đi, hoặc liệt dương ở nam giới. Bài thuốc này cần 5g ngũ gia bì, 5g mộc qua và 5g ngưu tất. 

Bạn có thể sắc lấy nước uống hoặc tán bột rồi pha với một chút rượu loãng để uống hàng ngày. Bài thuốc này không chỉ giúp mạnh gân cốt mà còn hỗ trợ điều trị các vấn đề sinh lý ở nam giới.

Chữa chứng thống phong (gout)

Chứng thống phong, hay còn gọi là bệnh gout, cũng có thể được cải thiện bằng ngũ gia bì. Công thức cho bài thuốc này bao gồm 16g ngũ gia bì, 16g bồ công anh, 16g trinh nữ, 20g ngưu tất nam, 16g tục đoạn, 16g đinh lăng, 16g cà gai leo, 12g tất bát (lá lốt), 16g cát căn, 16g đơn hoa, 10g quế, 16g kinh giới và 16g thủy xương bồ. 

Tất cả các vị thuốc này được sắc lấy nước để uống, với liều lượng một thang mỗi ngày. Bài thuốc này có tác dụng kháng viêm, giảm đau và điều chỉnh các triệu chứng liên quan đến bệnh gout, giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn.

Lưu ý khi sử dụng ngũ gia bì

Để đạt được hiệu quả tốt nhất khi sử dụng ngũ gia bì, bạn cần lưu ý một số điểm sau đây:

Ngũ gia bì có vị cay và tính ôn, vì vậy nếu sử dụng không đúng cách có thể gây tổn hại đến âm khí trong cơ thể. Những người có tình trạng âm hư, hỏa vượng (có xu hướng thích mát, thường khát nước và cơ thể nhiệt thịnh) nên tránh dùng loại thuốc này.

Trước khi bắt đầu sử dụng ngũ gia bì, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc thầy thuốc đông y có uy tín để được tư vấn chính xác.

Một số loại thuốc, thực phẩm chức năng hoặc thảo dược khác mà bạn đang sử dụng có thể tương tác với ngũ gia bì, dẫn đến hiệu quả không mong muốn. Hãy đảm bảo rằng bạn thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang dùng.

Trong quá trình sử dụng, nếu bạn nhận thấy bất kỳ triệu chứng bất thường nào, hãy ngừng sử dụng ngay lập tức và thông báo cho bác sĩ.

Cần lưu ý không nhầm lẫn ngũ gia bì với cây đùm đũm (hay còn gọi là cây ngấy), có tên khoa học là Rubus cochinchinensis Tratt, thuộc họ Hoa hồng (Rosaceae), vì ở một số nơi, cây này cũng được gọi là ngũ gia bì trong dân gian.

Ngũ gia bì được biết đến với nhiều tác dụng đặc biệt cho xương khớp và giúp giảm đau nhức. Tuy nhiên, việc sử dụng cần phải phù hợp với từng đối tượng, và thường thì nên kết hợp với các vị thuốc khác để tăng cường hiệu quả điều trị.

Ngũ gia bì chân chim thực sự là một món quà quý giá từ thiên nhiên, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người. Từ việc hỗ trợ điều trị các vấn đề về xương khớp cho đến khả năng cải thiện các triệu chứng mãn tính, dược liệu này đã chứng minh được giá trị của mình trong y học cổ truyền.